Zika Savaşında Akla Hayâle Gelmeyen Uygulamalar
WHO, mikrosefalili bebek sayısındaki artışla dünya gündemine gelen zika salgınını “küresel acil durum” ilan etti. Dünya şaşkın, komplo teorileri gırla gidiyor. Zika virüsünün patentinin Rockefeller Vakfında olduğu, genetiği değiştirilmiş sivrisinekler, DDT, dirençli sinek öldürücüler, tarım ilaçları, kürtaj karşıtlığı, Olimpiyatların sabote edilmesi… ve daha neler neler! (1, 2, 3, 4, 5, 6)
Bugün gelin zika ile mücadelede “yakısı açılmadık uygulamalara” bakalım (7):
Isırılmanın engellenmesi
Deride açık yer bırakmamak üzere sıkı giyinmek ve derinin açıkta kalan kısımlarına DEET gibi sinek kovucunun püskürtülmesi.
Sinek koçular herkes tarafından alınamayabilir ve üstelik deride bir çatlak varsa bunlar işe yaramaz.
Bugünkü durum: Şu anki standart tavsiyedir.
Etkinlik: Yüksektir ama uygulamanın doğru yapılması gerekir.
Sineklerin ortadan kaldırılması
Aedes sınıfı sivrisinekler, şehirlerde yaşarlar ve yumurtalarını saksı tabağındaki veya tıkanmış oluklar gibi küçük su birikintilerine bırakırlar.
Bu sinekler aynı zamanda sarıhumma virüsünü de taşırlar ve 1960’ larda içlerinde Brezilya’ nın da olduğu birçok Güney Amerika ülkesinde DDT ve üreme alanlarıyla mücadele sayesinde yok edilmişlerdi.
Bununla beraber sivrisinekler bazı odaklarda varlıklarını sürdürdüler ve sarıhumma aşısının geliştirilmesiyle de kampanyalar tavsadı ve sinekler geri döndüler.
Bugün, DDT’ nin yasaklanmış olması ve diğer sinek ilaçlarına karşı direnç gelişmiş olması sebebiyle böyle bir stratejini uygulanması imkânsız değilse bile çok zordur.
Bugünkü durum: Brezilya’ da ilaçlama yapılmaktadır ama daha büyük koordineli kampanyalara ihtiyaç vardır.
Etkinliği: Son defasında işe yaramıştır.
Sivrisineklerin modifikasyonu
Zika taşıyan sinekler öldürücü deng virüsünü de taşıdıkları için halen yüksek teknolojili eradikasyon yöntemleri vardır.
Bunların en ilerlemişi ise sonraki nesilleri larva safhasında iken ölen genetiği ile oynanmış sivrisineklerdir.
Bunun için de GDO’ lu erkek sivrisineklerin düzenli olarak salınması gerekir (sadece dişiler sokar).
Brezilya’ da yapılan yeni bir çalışmada 6 ay içinde yerel sivrisinekler yüzde 95 azaltılabilmiştir.
Bazı ülkelerde GDO’ lu hayvanlara karşı büyük bir muhalefet vardır ama zika bunu değiştirebilir.
Bugünkü durum: Alan çalışmaları yoldadır
Etkinlik: Sivrisinekler azaltılabilir ama hastalığın da azalabileceği ispatlanmamıştır.
Bakterilerden destek almak
Bu yöntem sivrisinekleri yok etmez ama bunların zika yaymasına engel olabilir.
Sivrisineklerin deng virüsünü yaymaları sinek Wolbachia adı verilen bir bakteri ile enfekte edildiğinde ortadan kalkmaktadır.
Bu bakterinin zikayı da bloke etmesi mümkündür.
Wolbachia bakterileri tabii olarak tüm böceklerin sinekler de dâhil üçte ikisinde bulunur ama Aedes aegypti türü bundan muaftır.
Bugünkü durum: Çalışmalar yoldadır
Etkinlik: Zikayı durdurması mümkündür ama henüz ispatlanmamıştır.
Gen drive’ ı
Genetik olarak zikayı taşımaya dirençli sivrisinekler geliştirilebilirse bu direncin yayılması da mümkün olur.
Gene drive olarak biline bir yöntemle sineklere sonraki nesillerinin yarısına değil tamamına geçen DNA verilir (klasik üremede bunun yarısı geçer).
Bu teknik halen farklı sivrisinek türlerinde sıtma parazitine direnci yaymak için kullanılıyor ama böyle geriye dönüşü olmayan bir adımdan ciddi endişeler duyuluyor.
Bugünkü durum: Daha çok zaman ister
Etkinlik: Bilinmiyor
Aşı hazırlanması
Halen geliştirilmekte olan iki virüse benzerliği sebebiyle zika virüsüne karşı aşı hazırlamak daha kolay olabilir.
Batı Nil virüsü için üretilen DNA bazlı aşıya zika virüsü de dâhil edilebilir.
Canlı deng virüsü aşısı ile yapılan geniş kapsamlı araştırmalar zika içinde denenebilir.
Bugünkü durum: Daha çok seneler ister
Etkinlik: Bilinmiyor
Gebeliğin önlenmesi
Bazı ülkeler kadınlardan gebe kalmamalarını istiyor.
Bugünkü durum: Yeni bir tavsiyedir
Etkinlik: Garantisi yoktur
Kaynaklar:
5. http://ahmetrasimkucukusta.com/2016/01/29/hakkimda/zika-virusu-tehlikeli-mi-turkiye-ye-de-gelir-mi/
6. http://ahmetrasimkucukusta.com/2016/02/05/misafir-yazar/zikavirus-ve-rockefeller-tibbi/
7. https://www.newscientist.com/article/2076078-7-ways-the-war-on-zika-mosquitoes-could-be-won/
