Tezgâh Üstü İlaçlardaki Tezgâh
Tezgâh üstü ilaç son yıllarda çok sık duymaya başladığımız bir söz. Bu, İngilizcedeki ‘over the counter drug’ sözünün bire bir Türkçe’ye çevrilmiş şekli; bir deyim. Dilimizdeki tam karşılığı ‘reçetesiz satılan ilaç’ aslında, ama deyimler ne demek istediklerine bakılmaksızın, içinde yer alan kelimeler tek tek tercüme edilirse, ortaya işte böyle tuhaf ifadeler çıkabiliyor.
Tezgah üstü ilaç, marketten veya bakkaldan ‘çikolata veya sakız alır gibi alınabilen ilaç’ demek. Amerika’ da ve bazı Avrupa ülkelerinde, bir takım ağrı kesici hap ve pomatlar, romatizma ilaçları, soğuk algınlığı ve üst solunum yolları hastalıklarında kullanılan ilaçlar, alerji hapları, antiasit olarak bilinen mide asidini gideren hap ve pastiller, vitaminler… marketlerde tezgâh üstünde, yani reçetesiz satılabiliyor ve gazetelerde… dergilerde… televizyonlarda… reklâmları da yapılabiliyor.
İlaç endüstrisinin amacı daha fazla ilacı reçetesiz satılan ilaç kapsamına sokmak. Son yıllarda depresyon ve kolesterol düşürücü ilaçların da tezgâh üstüne çıkması için müthiş faaliyetler yürütülüyor. Amaç, bu sayede ilacın serbestçe reklâmını yaparak, doktorlara gerek kalmadan ‘vahşice ilaç pazarlamak’.
Ülkemizde durum farklı. Parasını ödedikten sonra reçete olmadan uyuşturucu sınıfına girenler dışında her ilacı almak mümkün. Bizde tezgâh üstü ilaç sözü daha çok ‘sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenmeyen ilaç’ anlamında kullanılıyor. Mesela, soğuk algınlığı ilaçları, öksürük şurupları, ishâl ilaçları, bazı ağrı kesiciler, kaşıntı giderici pomatlar… bu tür ilaçlardan. Bu, bir bakıma ‘Bu ilaçların tedavi edici değeri yok, ama illa kullanmak istiyorsan parasını kendi cebinden öde’ demek.
Ancak burada kritik bir nokta var: Reçetesiz satılan ilaçların ‘etkinlikleri’ konusunda ciddi şüpheler olması bir tarafa, bunların ‘ölümcül de olabilen yan etki ve zararları’ da var. Amerika’ da birkaç ay önce öksürük ve soğuk algınlığı ilaçlarının 6 yaşından küçük çocuklara verilmesinin yasaklanmasının tavsiye edildiğini yazmıştım, hatırlarsanız.
Öksürük ilaçları uyuşturucuya özendiriyor
Amerika’ da yeni yapılan bir araştırmada, yaşları 12 ile 25 arasında olan 3 milyondan fazla gencin ‘dekstrometorfan’ ihtiva eden öksürük ilaçları içerek ‘kafayı bulmaya çalıştıkları’ belirlendi.
Kimyasal olarak morfine benzeyen bu sentetik maddenin baş dönmesi, sersemlik, uyuşukluk, sinirlilik, huzursuzluk, mide ağrısı ve hazımsızlık, kusma, deri döküntüleri ve alerjik reaksiyonlar gibi pek çok yan etkileri yanında bir özelliği de yüksek miktarlarda alındığında ‘hallüsinasyonlara yol açması’. Uzmanlar, öksürük ilaçları ile başlayan denemelerin bir süre sonra esrar, marihuana… gibi başka maddelerle devam etmesinden ciddi endişe duyuyorlar.
Madde bağımlılığı riski ilaçların reçetesiz satılmasının ve ilaçlara her yerde kolayca ulaşabilmenin getireceği çok önemli bir tehlike. Ayrıca, en azından 5 gencin de bu yüzden öldükleri de biliniyor.
Ünlü öksürük şurubundaki uyarılar
Gelin bir de içinde dekstrometorfan da bulunan ve adını hemen herkesin bildiği ünlü bir öksürük şurubunu kullanırken dikkat edilmesi gereken noktaları ilaç rehberinden okuyalım:
‘’Hipertansiyon ve koroner arter sorunu olan hastalarda kullanılması kesinlikle sakıncalıdır. Astım öksürüğü ve öksürükle birlikte aşırı salgı görülen durumlarda ve solunum yetmezliği olanlarda kullanılmaz. Oluşabilecek uyku hali nedeniyle taşıt kullanmak gibi dikkat gerektiren işler yapılmamalıdır. Alkol ve sakinleştirici ilaçlarla birlikte kullanılmaz. Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalarda dikkatle kullanılır. Kesin gerekli görülmedikçe gebelik ve emzirme döneminde kullanılmaz.’’
İlaç eczanede satılmalı
Tezgâh üstü ilaçların leblebi-fındık-fıstık… gibi, isteyen herkesin rahatça alıp kullanabileceği bir ‘ürün’ olduğunu, yan etkilerinin bulunmadığını sanan ve bu ilaçlar reçetesiz satılsın diye yırtınanların bunlardan haberi var mı yok mu, bilemiyorum.
Gelelim neticeye
Tüm ilaçlar, hastalıkları veya hastalık belirtilerini gideren, ama ölüme kadar varabilen çok ciddi yan etkileri de olabilen kimyasal maddelerdir.
İlacın tezgâh üstü-tezgâh altı diye sınıflandırılması ise tamamen tezgâhtır.
