Suriye Konusunda Güncel Bir Rapor ve Analiz (III)
1. SURİYE’DE TÜRKMEN TOPRAKLARI
Suriye’deki Türkmenler
Suriye Türkmenleri’nin Bugünkü Durumu 1. Dünya Savaşı’nın ardından Fransız mandası altındaki Suriye sınırları içinde bırakılan Sancak Bölgesi (Hatay-İskenderun) 1938 yılında bağımsızlığını ilan ederek Türkiye’ye bağlandı. Türkiye’nin bu diplomatik zaferi Suriye topraklarında yaşayan Türkmen azınlık için bir umut ışığı olmuştu. Suriye’de kalan Türkmen nüfusun geleceği konusunda kalıcı bir çözüm bulunamamıştır. Dolayısıyla Suriye topraklarında kalan Türkmen nüfusun siyasi ve kültürel hakları hukuki bir zemine oturtulamamıştır. Bugün Suriye’deki Türkmenler yoğun olarak Lazkiye, Halep, Humus, Hama ve Golan bölgesinde yaşamaktalar. Ayrıca başta Şam olmak üzere birçok bölgede Türkmen yaşamaktadır.
Lazkiye Türkmenleri
Suriye’nin Akdeniz kıyılarında, başta Lazzikiye şehir merkezi Cümmel Harası (Türkmen Mahallesi) olmak üzere Bucak, Bayır, Behlüliye, Kesep nahiyesi ve köylerinde Türkmenler yaşamaktadır. Bu şehir ve nahiyelere bağlı Türkmenler’in yaşadığı köy sayısı ise yörelere göre Lazkiye merkezi ve civarında toplam 265 Türkmen köyü bulunmaktadır. Lazkiye’de tahmini olarak toplam Türkmen nüfusu 400 bin civarındadır.
Halep Türkmenleri
Osmanlı Devleti döneminde Türk nüfusunun idari merkezi Halep’ti. Halep, sokaklarında Türkçe konuşulan bir yerdi. Türk mimari ve sanat eserleri Halep’te oldukça çoktur. Halep şehrinde önemli bir Türkmen nüfusu yaşamaktadır. Şehir merkezinde bulunan Höllük mahallesinin toplam nüfusu tahmini olarak 700,000 civarındadır, Kürtdağı, Cerablus, Mümbiç, Musabeyli, Azez nahiyeleri ve yörelerinde Türkmenler yaşamaktadır, Bu şehir ve nahiyelere bağlı Türkmenler’in yaşadığı köy sayısı ise 350′yi bulmaktadır.
Haleb'in kırsalında Türkmen köylerinin sayısı ise 145 köyün üzerindedir.
Halep’te Türkmen nüfusu 900 bin olarak tahmin edilmektedir..
Hama ve Humus Türkmenleri
Suriye tarihçisi ( Süheyl zakkar) “Humus’ta kim ki Türkmen değilim derse, o asılında Humus’lu değildir ” demiştir. Eski Arap tarihçisi (bin el-esir)’e göre, 11. yy’da Humus’u büyük bir deprem yıkmış, daha sonra Türkmenler oraya yerleşerek Humus’u yeniden imar etmişlerdir (zengiler ve Selçuklular).
Humus’un merkezinde eski mahallelerden birinin adı haratul-Türkman (Türkmen mahallesi)’dır ve eski şehir kapılarından birinin ismi babut- türkman (Türkmen kapısı)’dır ama bu günlerde bu mahallelerde yaşayan Türkmenler, dillerini büyük ölçüde unutmuşlardır.
Hama ve Humus’ta 1 milyondan fazla Türkmen yaşamaktadır.
Kunteyra Golan Bölgesi Türkmenleri :
Burası Filistin sınırına çok yakındır. Kafkasya’dan gelenler 1878′de buraya yerleştirilmişlerdir.
1967 Suriye-İsrail savaşı sırasında yerleşmiş oldukları Golan tepelerinden çıkarılan Golan Türkmenlerinin bugün bir kısmı Golan’da (Birleşmiş Milletler kontrolündeki Kuneytara) olmak üzere yoğun olarak Şam’ın Seyyide Zeynep, Hacerül-esved ve Kadem mahallelerinin yoksul varoşlarında yaşamaktadırlar. Sayıları yetmiş bin civarındadır.
Şam ve Deraa Türkmenleri :
Şehirde Türkmenlerin oturduğu büyük bir mahalle bulunmaktadır. Ayrıca Havran ovasında da Türkmenler yaşamaktadır.
Deraa Türkmenleri:
Deraa Türkmenleri büyük oranda dillerini unutmuşlardır. Osmanlı döneminde Hac yolu güvenliğini sağlamak amaçlı yerleştirilen Türkmenlerdir, bir uzantıları ise Ürdün'ün içlerine kader devam etmektedir ve oralarda da yerleşik Türkmen köyleri bulunmaktadır Deraa Şehir merkezinin yanı sıra Türkmen nüfusunun yaşadığı çok sayıda köy bulunmaktadır..
Rakka Türkmenleri:
Rakka veya Budak adı ile bilinen bir bölgedir Osmanlı döneminde Halep ve Rakka arasında bulunan Gulap bölgesine veya Çölüne çok sayıda Türkmen Boyları yerleştirilmiştir özelikle 1679 yılında İskan Beyi Feriz Bey komutasında Sivas, Yozgat ve Kahraman Maraş Bölgelerinden çok sayıda Türkmen boyları yerleştirilmiştir, ve bir çoğu iskanı kabullenmeyip Anadolu'ya ve İran’a geri dönmüşlerdir. sonrasında Osmanlı ile iskan savaşı yaşanmıştır ve çok sayıda Türkmen yok olmuştur, ve bu gün Rakka il sınırı içerisinde il merkezinden Türkiye sınırına kader olan bölgede Türkmen yerleşimi bulunmaktadır, bu Türkmenler Dulkadiroğlları Devletini kuran Türkmen Beylerinin, Şahseverin Torunlarıdır,
Tartus Türkmenleri:
Osmanlı döneminde Humus ili ile Lübnan sınırı arasında Türkmenlerin yerleştirildiği bir bölge olan Tartus’ta birkaç Türkmen köyleri bulunmaktadır:
İdlib Türkmenleri:
İdlib'in Cisir-Şugur ilçesinde Şehir merkezinde Türkmen adındaki semte ve kırsalında Türkmenler yaşamaktadır bunlar Reyhanlı Türkmenlerinin bir uzantısıdır.
2. GÜNÜMÜZDE SURİYE TÜRKMENLERİNİN DURUMU
Türkiye'de özellikle Hatay, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Kayseri şehirlerinde Suriye Türkmenlerinin akrabaları ve yakınları bulunmaktadır. Bayramlarda sınır boylarında yoğun bir trafik yaşanmaktadır.
Halepli, Rakkalı, Lazkiyeli Türkmenler, Anadolu Türkçesi konuşmaktadır. Bununla beraber birçok Türkmen ise Türkçe dahi bilmemektedir. Halep ve Şam'da da pek çok Türkmen yaşamakta ve aile içinde Türkçe konuşmaktadırlar.
Arap Baharı'nın Mart-2011 tarihinde Suriye'ye sıçramasıyla birlikte ülkede uzun yıllardır üstü örtülen yeni toplumsal dinamikler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunların başında da Türkiye açısından akraba topluluk olarak ayrı bir önem taşıyan Suriye Türkmenleri gelmektedir.
23 milyona yakın nüfusu olan Suriye'de 1,5 milyon Türkçe konuşan ve 2 milyon Türkçeyi unutmuş Türkmen yaşamaktadır. Dillerini unutmuş olan Türkmenler, Türk kimliklerinin şuurundadırlar. Ayrıca, kimliklerini unutmuş olan en az 3 milyon civarında Sünnî Hanefî Türk asıllı Suriyeli vardır. ORSAM'ın (Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi) yaptığı bir araştırmada, Suriye'deki Türkmen köyleri ve nüfusları tek tek tespit edilmiştir. Buna göre, günümüzde Suriye Türkmenlerinin vilayetlere göre nüfus dağılımı şöyledir: Şam 460 bin, Halep 900 bin, Hama 350 bin, Humus 835 bin, Lazkiye 385 bin, Tartus 50 bin, Rakka 120 bin, Idlib 25 bin, Dera 75 bin, Huneytra 50 bin, diğer bölgeler 175 bin olmak üzere toplam 3,5 milyondur.
Suriye Türkmenleri'nin bugünkü hedefleri, yeni oluşumda, haklarının -1921 Ankara Antlaşması'nda olduğu gibi anayasa çerçevesinde korunmasının sağlanmasıdır. Suriye'de devrimin başarıya ulaşması durumunda ortaya çıkacak sivil demokratik bir siyasal sistemde Suriye Türkmenleri'nin de haklı beklentileri bulunmaktadır.
Türkmenler, mevcut durumda muhalif hareketlerin içinde yer almaktadır. Suriye genelinde 1500 civarında Türkmen'in öldürüldüğü tespit edilmiştir. Ayrıca, onbinlerce kayıp ve tutuklu Türkmen bulunmaktadır.
Suriye Türkmenleri haklı olarak Türkiye'den çok şey beklemektedirler. Ancak, daha önce Irak Türkmenleri'nde olduğu gibi Suriye Türkmenleri'nde de geç kalındığı ve henüz somut bir adım atılamadığı müşahede edilmektedir (ORSAM Raporu).
3. SURİYE TÜRKMENLERİNİN EĞİTİM DURUMU
Suriye Türkmenlerinin eğitim oranı düşüktür, bunun en büyük sebepleri:
- Uzun yıllar baskı altında kalmaları, ekonomik olarak zayif olmalarına ve çoğunun geçim derdine düşerek okumayı bırakmalarına sebep olmaktadır.
- Devletin Türkmen bölgelerinde eğitim için yeterli yatırım yapmaması.
- Türkmen evlatlarından, öğretmen olmuş olanları Türkmen bölgelerine verilmemesi.
- Türkmen bölgelerine gönderilen öğretmenlere denetim yapılmaması sonucunda, kötü eğitim yapılmakta ve ismini bile yazmayı bilmeyen ilkokul mezunu çocuklar yetişmektedir.
1994 yılında Türkiye Cumhuriyetinin katkılarıyla Türkmen evlatlarının Üniversite eğitimi için Türkiye’ye getirilmesi ümitleri yeşertmiştir, ancak daha sonra öğrenci seçim işi kötü emelli kişilerin eline düşmesi ve söz konusu fırsatı, suriye rejiminin gönderdiği yandaşlarıyla paylaşmak zorunda kalmaları, fırsat kayıpları ve hayal kırıklığına sebep olmuştur.
4. SURİYE TÜRKMENLERİNİN EKONOMİK DURUMU
Türkmenler özellikle Halep, Lazkiye, Humus, Golan, Hama, Cezire ve Suriye- Türkiye sınır boylarında yaşamaktadırlar. Genellikle Hayvancılık, tarım ve halı dokumacılığıyla uğraşırlar. Devlet, Türkmenleri iyice fakirleştirmek için sinsice planlar uygulamaktadır. Hayvan yemlerinin ve Tarım ilaçlarının bulunmaması ve kendi yandaşları tarafından karaborsada satılması. Şehirlerde yaşayanlar ise, çeşitli mesleklerde işçi ve usta olarak çalışmaktadırlar. Halep’te yaşayan Türkmenlerin geneli Ayakkabıcılık, Terzilik ve Oto tamirciliğiyle uğraşmaktadırlar.
