Seçmen Tercihleri ve Mali Bağlantı
Prof.Dr. Ahmet ULUSOY
EKO-POLİTİK
Seçmenler bir partiyi seçerken kendilerini etkileyen faktörlerin neler olduğu ve nasıl karar verdikleri bilim dünyasında da merak edilen konuların başında gelmektedir.
Parti tercihinde dünya görüşü, ekonomik sistem tercihi, sınıf farklılıkları, eğitim ve gelir düzeyi gibi bazı faktörler etkili olmaktadır.
Seçmenlerin oy verme davranışı bir çok akademisyen tarafından çalışma konusu yapılmış ve bununla ilgili teoriler geliştirilmiştir. Bunlardan birisi “hissi oy verme teorisidir”. Hissi oy verme teorisi, seçmenlerin parti programının kendi tercihleriyle ne denli örtüştüğüne değil, partilerin kendi tercihlerine yönelip yönelmeyeceğini vaat etmelerine dikkat ederler. Bir anlamda futbol takımı tutar gibi parti tutmanın söz konusu olduğu söylenebilir.
Choo ve Endersby 1997 İngiltere genel seçimlerini esas alarak ampirik çalışma yapmışlar. İşsizlik/enflasyon, vergi/kamu harcaması, özelleştirme, gelir dağılımı, Avrupa Birliği, Parti Bağımlılığı gibi değişkenleri kullanarak seçmen tercihlerini hangi faktörün daha fazla etkilediği tespit edilmiştir. Parti bağımlılığının parti tercihinde en önemli faktör olduğu tespit edilmiştir. Yine seçmenler partilerin vergi konusundaki görüşlerini ikin planda da kalsa dikkate aldıklarını söylemişlerdir.
***
Sağbaş ve Saruç (2003)[*] yaptıkları bir çalışmada Türkiye ölçeğinde “vergi politikalarının seçmenlerin parti tercihi üzerindeki etkilerini” incelemişlerdir. Seçmenlerin siyasi parti tercihinde vergi politikalarının etkili olmadığı tezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışlardır.
Bu sonuç, seçmenlerin yaklaşık yüzde 10’unun gelir vergisi mükellefi olduğu ve verginin tabana yayılmadığı bir ülke için hiç de şaşırtıcı değildir. Vergi ödemediği halde kamu hizmetlerinden yararlanan (bedavacı seçmen) ve vergilerin nasıl harcandığını sorgulamayan ya da bu konuda çok duyarlı olmayan bir seçmen kitlesi söz konusudur. Vergi vermeyen seçmenler, partiler hangi vergi politikası izlerse izlesin parti tercihinde etkili olmayacağı açık olarak görülmektedir. Kayıt dışı ekonominin yüksekliği vergilere seçmen duyarsızlığını destekleyen bir başka realitedir.
Ülkemizde vergilerin daha çok dolaylı vergilerden oluşması (yaklaşık % 70), bu vergilerin mali yanılsama (fiscal illusion) özelliğinden dolayı mükelleflerin ödedikleri vergiler ile aldıkları hizmetler arasında ilişki kuramamalarına neden olmaktadır.
Yine ülkemizde son dönem dışında genellikle koalisyon iktidarları söz konusu olduğundan partilerin tek başına programlarının bir anlam ifade etmediği, yani uygulama şansının az olduğu gerçeğini de seçmenler görmektedirler. Partilerin geçmişteki vaatlere sadık kalmadığı tecrübeleri vatandaşların parti programlarını önemsememelerinin başka bir nedeni olarak görülebilir.
***
Sağbaş ve Saruç’un çalışmasında; ankete katılanların % 48’i oy verdiği partinin vergileri artıracağını söylese bile yine aynı partiye oy vereceğini ifade ettikleri görülmektedir. Yine benzer soru farklı bir şekilde sorulmuş; sevmediğim bir parti vergileri azaltacağını söylese yine o partiye oy vermem diyenlerin oranı ise % 58 olarak saptanmıştır.
Söz konusu çalışmada mali bağlantı (ödenen vergi ile alacağı kamu hizmeti arasında ilişki) konusunda bilgisi olan kişilere yöneltilen, “oy verdiğiniz parti vergileri artıracağını söylerse yine de ona oy verir misiniz” sorusuna % 76’sı hayır cevabını vermiştir.
Aslında “seçmen ile politikacı” arasında hesap verme ilişkisinin kurulmasını sağlayacak en önemli mekanizma vergilerdir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, yukarıda kısaca anlatılmaya çalışılan nedenlerle, vergiler seçmen tercihlerini belirlemede işlevsiz hale gelmiştir.
***
Demokrasinin bir topluma yerleşebilmesi için, vatandaşın aldığı kamu hizmeti ile ödediği vergi arasında bir bağlantı olduğu, bu değiş-tokuşun ne ölçüde etkin yapıldığı ve adil dağıtıldığı duyarlılığının yaygınlaştırılması gerekir. Böyle bir yapılanma iktidar partilerini harcama yaparken ve vergi toplarken daha dikkatli olmaya, yaptığı harcamaların halkın parası olduğu bilinciyle hareket etmeye zorlayacaktır. Daha açık ifadeyle vatandaşın kamu harcaması ile vergiler arasındaki ilişki (mali bağlantı) konusunda bilinçlendirilmesi demokrasinin kurumsallaşmasına katkı sağlayacaktır.
_________________
[*] İ. Sağbaş ve N. T. Saruç, “Vergi Politikalarının Seçmenlerin Parti Tercihi Üzerindeki Etkisi”, Vergi Sorunları, Eylül 2003.
