Bugün köşemde babam diş hekimi Turhan Nesimi Küçükusta’ nın Kayseri’ lilerin kullandıkları kelimelerle yazdığı, Kayseri’ yi… Kayseri’ liliği… Kayseri’ lilerin geleneklerini… göreneklerini… anlattığı KAYSERİ FASLI isimli şiirini sunuyorum. Bu şiirin Kayseri’ lilerin çok hoşuna gideceğine hiç şüphem yok. Şiirin sonunda yabancılar için ve Kayserilice’ ye tam vakıf olamayanlar için bir de sözlük var. Babamın şiirlerini topladığımız içinde Kayseri Faslı’ nın da yer aldığı ERCİYESTEN ESİNTİLER isimli kitap Kayseri İli Yardım Derneği’nden de www.kayder.org.tr’ den ücretsiz olarak temin edilebilir.

KAYSERİ FASLI

 Dişhekimi Turhan Nesimi KÜÇÜKUSTA

 Gursag gavurgasın, umsundu dostum,

Serilse sekiye, hasırım postum,

Dembeseg gısnığa, sümdüğe küstüm;

Eşig boyarım ben, eşşeg boyamam.

Arıstagda irişgiğim asılı,

Tohanada gilamadam basılı,

Bazlamaya çaman sürsem, hasılı:

Kumüş kumüş yerim gine doyamam.

Ülfezigden yanar: Billor ışığı,

Gonyalıdır, bizde mantı gaşığı,

Yağliğa silinmez heğ bulaşığı,

Temizlig imandan, geri goyamam.

Büllümbebeg biter bizim garıgda,

Kelinin üstünde ayag çarıgda.

Nevzineli ferfenede varıgda,

Pürpürüm suyuna gatmer belemem.

Dıdığı, kemikli sızgıtı düşün,

Yağannın yavşaglı, hındırhıt işin,

Tırsıg gısgayı da kesmezse dişin,

Sumsuğu hahıp da dulug delemem.

Beyiğin çığarmış, bir halt mı ettin?

Cevranla harmanı, meses al yikin,

Debirana dövme, tamsımış etin,

Hıssetten, kiskisden dazdaz dilemem.

Kitkitimi gırma gurbetzedeyim,

Sinçisiz, yalımsag, daha ne deyim?

Cebi şemşamerli pataman beyim,

Zırıncıma! Seni, böyü dağlasın..

Cötcöt ötüp, cuğlaşmayın başıma,

Hapan hapan, avcar goyun aşıma,

Basdırmayı dinet mezar  daşıma,

Iğış ığış gelen; ağam ağlasın..

Seni ucumulug, ey homburdüdüg,

Boruza bilegli, hemi de güdüg,

Horatası kötü, haybatcı hödüg,

Biyanana di de, şebit yağlasın..

Cığış cığış garlı, bağda guyumuz,

Gırmıççada soğur, yazın suyumuz,

Öneği değiliz, sepli huyumuz,

Gabala göçülen bağ hozan olur...

Melefe mafraçta mısmıl durur mu?

Yarmaça gayisi damda gurur mu?

İskembi sıcağı başa vurur mu?

Mışırıglı işi bir bozan olur..

Telesime gardaş bir’BO’ çek hele,

Sûğsününü yıhma, annın ver yele,

Bir kutüg getirmiş, şükür et sele,

Hereni büyür de bir gazan olur..

Yınnaşıglıg etme, zığarma sahın,

Tukende döleg ol, dölecig bahın,

Hommucu görünme, güleryüz dahın,

Huycuhma! Keleş kâr bir zarar olur..

Similig olanın hıntıma işi,

Sinçisi içirig, gardag dikişi,

Homuhup ederse, şavlara bişi,

Zavrağa, şalağa bir yarar olur..

Yonu yastığına sırtını daya,

Gaysalı eşgâmır, çanagda maya,

Cılgadan gağnile gidilse aya,

Ölençüş misâli bir garar olur..

Gamgaya garışdın, maymana çaldın,

Goncun da gısaydı, hep sona galdın,

Güz biliği gibi tesliğe daldın,

İpiyin gıvrağı nızlam açılır.

Hamamda tas olun, Keybatta tohuç,

Galenin burcundan Giçapı’ya uç!

Sığa-çig kemâli; humarda sonuç,

Horanta dağılır, kinne saçılır..

İpinnen guyuya inilmez, senin,

Gapalag cereği, çipki bedenin,

Seni Hasinniye mıgdar edenin,

Dibinden, dabanı-doru gaçılır.

Yiğin yemsinirsin, sen malahayı,

Gıvışla! Zıbıldag, erinceg dayı,

Zambıgda, cipcigde cılg yumurtayı,

Isba bazarında, cücüg diye sat.

Firtig gader bir yüz, kemçig bir surat,

Gebetleme gıdıg, gozeni avrat,

Hem ciddiricillov, hemi de patat,

Şevşiri şevşiri bana işmar at.

Sahumun cebinde lelbebim gırıg,

Gelin gaynanaya eylemez mırıg,

Gıçından depsen de gene de dırıg,

Görümceden uğrun, içesine yat.

Gonursu var, tandır çulu mu , yandı?

Dalöğlende yatıp yanaz uyandı,

Alıferide yog, uşağa gandı,

Yirig mi, yiriyon, norüyon kele?

Gadasın aldığım ellerin buymuş,

Santır semeliğin el alem duymuş,

Kirbidi süslülüg, meğerim şuymuş:

Sellâle açarmış ağzını yele.

Irasada garpız düdügten inmez,

Bizde bağ merahı, artar da dinmez,

Bir cıngıl dirmidi içime sinmez,

Şeher koşesinde galandan hele.

Bozmancalıg ayıp: her dırdıbıtta,

Dadag var ise de böyle hırıtta,

Ciciğin gevşesin, biraz gırıt ta,

Hiç şaplak yememiş boyun mu olur?

Geçibekesinin böğürü basıg,

Gurşumba eneğin dımığını sıg,

Kitmeğe gaharsan oyn’olur fasıg,

Gıhdasız, zıllısız oyun mu olur?

Avizen idare çırası idi,

Ompara harhazın, parası idi,

Aşıg cüllemenin sırası idi,

Çepiş büyüyüp de goyun mu olur?

Bir timtig üznügden sada getirmez,

Mamatatıg hayre ahıl yetirmez,

Allegci yumuşu mısmıl bitirmez,

Güveği başında, kunkullenme hiç.

Erkiledin altı Garpızatandır,

Emmime gırtıllıg bağı vatandır,

Gahatlik çekenler, senin atandır,

Getnende geleni, tosba ve kertiç.

İlden ayrıksıdır gıbalın senin,

Culug gızılına çalıyor tenin,

Kurüg gelip dehre, eşşeg gidenin,

Mayisinden olmaz, katiyen kerpiç.

Cağşamış ayagcag eğseri dutmaz,

Hahiyetli bir sohumu unutmaz,

Ajlıgdan ölür de, heramı yudmaz,

O deelden gorünür, kemig sifitmez.

Pıtpıt pilavının yanında sovan,

Aşma pahlavadır, aside govan,

Avgının suyunda kopürür çovan,

Naran bozulmaya, teselli yitmez.

Ötmenin önünde bir mâfil daldım,

Çıtının ucundan bir mâsil aldım,

Hıllandım hıllandım kepezip galdım,

Kopdur! Dıbıdagla mıcırıg bitmez.

Seni hıra donuz, hınaza gavur,

Kotele kustünü, böcceni savur,

Bu nencam cırtlıg, ıcıcıg degdur,

Ne tokin bellidir, ne çikin belli.

Kepûze çogmüş de, nasıl uyudun?

Ellerin garıcıg, esbab mı yudun?

Gıg sene eveli üskes buyudun,

Şincig makinen var, gendinden yelli.

Sıdalı sıdalı nirden geliyon?

Nemareg! diyereg boşa yeliyon,

Anişig, yınnaşıg, noreg biliyon,

O zopcug anadan hep çiftetelli.

Eğri girdi şeleg bağ gediğine,

Gulasma, gonşunun ne didiğine,

Aşgana damında dilediğine,

Şennig var sizlere, niyetli duyun.

Hem ohur-yazarım, Gayseriliyim,

Yiğn tevatirsin, ağzını yiyim,

Gendönüme gahillendim, nebiyim,

Sıdgımı sıyırdı tıngala huyun.

Alemeti yahıp, keyfine bahag,

Yığınnan garsamba, şafanan gahag,

Bizim harhıt tolu, kime bırahag?

Unutman, eşşeğin samanın suyun.

Garagış  geliyo, telteli çekeg,

Gilâburu, heveg, püçüglü yiyeg,

Arabaşı varsa, daha ne diyeg?

Etden aşıg çıhar, hiç belli olmaz.

Ağamın dalında gadife yileg,

Zerzemide beş küp turşumuz, keleg,

Anoh gorünse de, haloğlu tüleg,

Bıdılıg çömçeyle bu çölmeg dolmaz.

Fadimesdim nahas dennege yogdu?

Paşa şeker, somrug, kete de çogdu,

Bir çinke yimedi, Anşesdim togdu,

Şinci ‘Borçlu ölmez, benzi de solmaz’.

Çetele metele, bannag hisabı,

Gundagda ohudum ben o kitabı,

Cıyındırıg satan tilbi gasabı,

Gotür çarşasına, bassın cezayı!

Buküşde rasladım dibiyag sana,

Cinnenip çemkirdin; yazıg babana,

Gulag vir lafıma, atma yabana,

Bir çıtma-depigle, bulun fezayı.

Aferim! Sucugdun, annaç vermedin,

Çamsıtıp sınarın, asla yermedin,

Yanazlıg idip de kemlig dermedin,

Gopuşla! Başgası sürsün nizayı.

Çavdırıg emmioğlu, ertişig baldız,

Gece maaccerde sayardı yıldız,

Mâsimez ciyizi yini yitme gız,

Ağlar gitmem diye, sapar yalana.

Asvatâ bize has sanattır lâkin,

Ohuyup zay’oldug ıcıcıg sâkin,

Dönümsüz değiliz illavelâkin,

Yüreg efiltimiz hep kârden yana.

 Gesi bağlarından gelip geçemem,

Gıranardı suyu bulup içemem.

Erciyes dumanlı, yüzün seçemem,

Canım sağ oldugça, bendeyim sana.

 Heramoda üstü çitime direg,

Çörten duldasında hovkurür yüreg,

Yuvağa dahıldı, gırıldı kureg,

Gırcı, gar, yâmetden el’aman gayrı.

Çemreg yikinmiye yimeni gereg,

Mıhçıtın garalıg, taha ve tereg,

Düğünde ölümde bizde müştereg,

Birligde yaparız hayratı hayrı.

Turhan Nesimi’yim, ‘Torun’dur aslım,

Burada bitiyor Gayseri Faslım,

Develi, Asarcıg... ve de Talas’ lım,

Selâmlar, sevgiler size... ayrı ayrı.

 SÖZLÜK

Aboo !: Kayseri nidası.

Alemet: Çalı çırpı ile ateş

Allegci: Güvenilmez

Anişig:  Zevksiz, kılıksız

Annaç: Karşı, yamaç

Anoh: Şapşal, sersem

Arıstag: Tavanarası

Asvâta: Ticaret

Aşgana: Aşevi, mutfak

Avcar. Baharat

Avgın: Temiz su akan ark

Ayrıksı: Başkalık, orijinal

Belemek: Banmak, bulamak

Beyik: Don ve şalvarda apış arası

Bıdılıg: Küçücük

Bilik: Civciv

Bir mâfil: Bir an

Bişî: Bir şey

Biyana: Büyükana

Boruza: Üzüm asması dalı

Bozmancalıg: Düzen bozma, sabotaj

Böcce: bohça

Böyü: Zehirli örümcek

Buymak: Donmak

Büküş: Köşe, dönemeç

Büllümbebek: Papatya

Cağşamak: Gevşemek

Cereg: uzun sırık

Cevranlamak: Dolanmak, dolaşmak

Cılga: Keçiyolu, patika

Cıngıl: 3-5 tanelik üzüm salkımı

Cırt: yaramaz, afacan

Cıyındırıg: Kalitesiz, kötü et

Cicig: Yüzün gülmesi

Ciddiricillov: Havai, hoppa

Cinnenmeg: Delirmek, sinirlenmek

Cipcig: Küçük sepet

Ciyiz: Çeyiz

Cötcöt ötmek: Yüksekten atmak

Cuğlaşmak: Toplanmak
Culug: Hindi

Cücüg: Civciv

Cüllemeg: Aşığı toplayıp kaçırmak

Çamsıtmak: Saçmalamak, sapıtmak

Çarşaası: Belediye zabıtası

Çavdırıg: Aptalımsı, hoppa

Çepiş: Oğlak

Çemkirmek: Saygısızca kafa tutmak

Çemreg: Ayağına çabuk, çevik

Çetele: Ağaçtan, ilkel hesap aleti

Çığarmak: nemlenmek, ıslanmak

Çıtın: Dalın ucu

Çilpi: İnce, kuru dal

Çinke: Çok az; küçücük parça
Çıtma: Tekme (hayvan)

Çipki: İnce, uzun dalcık

Çitime: Sık, bitişik

Çovan: Çamaşır için bitki kökü

Çömçe: Kepçe

Çörten : Oluk (Toprak dam için)

Dabanıdoru: Hızla yürümek

Dadag: Tat; kâr

Dalöğlen: Tam öğle vakti

Dazdaz: Ortaklaşa basit yemek

Debirana: Gürültü, şamata

Dembeseg: Beceriksiz, patavatsız

Depig: Tekme
Dıbıdag: Koşma (orta hızda)

Dıdıg: Çehre, paça

Dımıg: Aşığın elle tutulan uçları

Dırdıbıt: Kargaşa, kaos

Dırıg: Zayıf, kuru

Dibiyag: Biraz önce

Dirmid: Bir cins üzüm

Dölecig (döleg): Doğru, nizami, meşru

Dönümsüz: Eli işe yakışmayan

Dulda: Rüzgâr, yağmur, güneşten masun yer

Dulug: Avurt, yanak

Düdüg: Boğaz, yemek borusu

Efilemek: Kalp çarpıntısı

Eğseri: Mıh, büyük çivi

Enek: Baş aşık

Erinmek: Üşenmek

Ertişig: Sırnaşık, yılışık

Esbab: İç çamaşırı

Eşgâmır: Hamur mayası

Ferfene: Ortaklaşa yemek

Firtig: Erimiş sabun artığı

Gabal: Kiralık bağ

Gada: kaza ve belayı üstlenmek

Gahatlik: Kıtlık, yokluk

Gahillenmek: Kahırlanmak, içlenmek

Gamga: Ağaç yongası

Garıcıg: Sudan el-ayak buruşması

Garıg: Ekili toprakta bölüm

Garsamba: Kuru kalabalık eşya

Gavurga: Kavrulmuş buğday taneleri

Gaysa: Hamurun yüzeyindeki kuruluk

Gebetleme: Çok olgun kayısı

Geçibekesi: Keçiden çıkan aşık

Geleni: İrice tarla faresi

Gendönüme: Kendi gönlüme göre

Getne: Bağ ve tarla taraçası

Gıbal: Kılık, kıyafet

Gıdag, gıhta: Aşıkta çizgiye yakınlaşma

Gıdıg: Gerdan, boğaz, çene altı

Gırcı: Dolu

Gırmıçça: Küçük su testisi

Gırtıllıg: Bakımsız, verimsiz bağ

Gısga: soğanın küçüğü

Gısnıg: Cimri, eli açık olmayan

Gıvışlamak: Kıpırdamak

Gilâburu: Sulakyerde yetişen bir bitkinin 8-10 tanelik toptop meyvesi

Gilâmada: Budanmış, kuru asma dalları

Gonursu: Yanmış bez kokusu

Gozeni: Güzel, genç kadın

Gurşumba: Kurşunlu aşık

Hapan hapan: Avuç avuç

Harhazın: Toptan alınan kışlık yiyecek

Harhıt: Bozuk, eski, köhne

Haybat: Abartma, mübalağa

Heftiglemeg: Kararsızlık, bocalamak

Hereni: Küçük kazan

Heğ: Büyük çöpten küfe

Hıllanmak: Dolaşmak, dolanmak

Hınaza: Kurnaz, işini bilen
Hıntıma: İşte düzensizlik, kesat

Hındırhırt: İşte, şöyle böyle, orta

Hıra: Boyu büyümemiş insan

Hırıt: İş, meşgale

Hısset: Nekes, cimri, hasis

Homburdüdüg: Obur, pisboğaz

Hommucu. Umacı

Homuhmak: Ürkmek; atın huysuzluğu

Horata: Şaka, latife

Horanta: Ev halkı, aile fertleri

Hozan: Bakımsız, verimsiz bağ

Huycuhmag: Bit yeniği aramak

Irasada: Olgunlaşmamış meyve

İçirig: Eski-püskü elbise

İskembi: Eski ısınma aracı

Kele: kadınlara hitap edatı

Keli :Toprak kabartma sınır

Kemçig: Ufak yüzlü kişi

Kepezimeg: Bitkinlik ve yorgunluk

Kepûze: Hayali bir varlık (uykuda karabasan)

Kerpiç: Kurutulmuş tezek

Kertiç: Ketenkele

Keybat: Keykubat (Kayseri’de semt)

Kinne: Çelik-çomak oyununda delik

Kiskis: Cimri, nekes, hasis

Kitkit: Maneviyat, moral

Kitmek: Aşık oyunu hilelerinden

Kotelemek: Fırlatmak, savurmak

Kurüg: Eşek sıpası
Kunkulleme: Oturduğu yerde uyuklamak

Kustü: Hırka

Lelbebi: Leblebi

Maacer: Önü açık bağ evi

Mafraç: Yorgan, yatak yığını

Malaha: Beleş, bedava

Mamatatıg: Bön, anlayışı kıt

Maasil: Olgunlaşmaya başlamış meyve

Mâsimeg: Önemsemek

Maymana çalmak: Dalga geçmek

Melefe: Eski yorgan

Meses: Ucu Çivili değnek

Mıcırıg: Bulaşık iş

Mıhçıtın: Dopdolu

Mırıg: Kaale almamak

Mısmıl: Mükemmel
Mışırıg: Bulaşık iş

Muhallanmak: Gücenmek, kırılmak

Nahas: Nasıl oldu da

Nencaam: Ne kadar

Naran : maneviyat, moral

Nebiyim: Ne bileyim!

Nemareg: neme gerek

Nevzine: Unlu, pekmezli tatlı

Nızlam: Muhakkak

Niyet: Semt (bağda)

Noreg: Ne yapalım ?

Norüyon: Ne yapıyorsun ?

Ölençüş: tahterevalli

Öneği: Aksi, ters huylu

Pataman: Şişman

Patat: Kekeme

Pıtpıt: Ufak bulgur

Püçüklü: Mor havuç

Pürpürüm: Semizotu

Sahu: Ceket, palto

Sellâle: Kaygısızca, aldırmayarak

Seme: Anlayışı kıt, ebleh

Sepli: Uygun, makul, ölçülü

Sıda: Hafif öfke, gücenik

Sıdgı sıyrılmak: Soğukluk, antipati

Sığa-çig kemâli: Aşık oyunu deyimi

Sızgıt: Kurutulmuş, tuzlu kışlık et

Siftimek: Kemikli eti dişlemek

Similig: Uyuşuk

Sinçi: Kılık, giyim

Sintir: Uyuşuk, derbeder

Sohum: Lokma

Sohranma: Söylenme, şikayet

Somrug: Akide (şekeri)

Sucugmak: Suçluluk duygusu ile utanmak

Sumsug: Yumruk

Suğsün: Ense

Sümdüg: Her şeye imrenen

Şalak: Ham kavun, karpuz

Şavlar: Şalvar

Şebit: Mayasız hamurdan ince bazlama

Şelek: Sırtta taşınan ot yükü

Şemşâmer: Ay çiçeği

Şennig: Şenlik

Şevşiri: Yan bakış

Şincig: Şimdi

Taha: Duvar içinde dolap

Tamsımak: etin kokuşması

Telesimek: heyecan
Tereg: Raf

Teslig: Terslik; yaş tezeklik

Tevâtir: Fevkalâde, mükemmel

Tıngala: Alıngan, duygusal

Tırsıg: Pörsümüş

Tilbi: Kurnaz; tilki

Timtig: Fiske

Tohana: Mutfak

Tok-çik: Aşığın sırtı ve karnı

Tohuç: Çamaşır dövme aleti (ağaç)

Tol: Kemerli bağ evi

Tosba: kaplumbağa

Tuken: Dükkân, iş yeri

Ucumulug: Çok yiyen mevhum varlık

Uğrun: Gizli

Umsunmag: Arzulamak

Ülfezig: Cansız, hafif

Üskes: Mutlaka

Üznüg: Küçük çömlek

Yağannı: İnsan sırtı

Yağlık: Mendil

Yalımsak: Çapaçul

Yâmet: Yağmur, rahmet

Yanaz: Aksi, ters huylu

Yavşak: Bitin ufağı

Yiğin: Çok, pek fazla

Yikinmek: Koşmak

Yeligmek: Şımarmak

Yimeni: Yemeni, basit ayakkabı

Yemsinmek: En aza tenezzül etmek

Yığınnan: Bir sürü, bir hayli

Yini yitme: Henüz gençliğe erişmiş

Yirig yirme: Kadının aş ermesi

Yınnaşıg: Şımarık

Yonu yasdığı: Ottan sedir yastığı

Yumuş: İş; angarya

Zambıg: Zembil; hasırdan sepet

Zavrag: Hıyar, salatalık

Zavza: Kuru zerzavat ve tohumları

Zerzemi: Bodrum

Zıbıldag: İri yarı adam

Zığarçı: Oyun bozucu, hileci

Zıllı: Oyun bozma bahanesi

Zırıncıma: Ağlamaklı şikayet

Zopçuk: Hoppa; şımarık kadın-kız