Kıdem tazminatı tartışmaları gündemin önemli bir konusu oldu. Her yüz işçiden 90'dan fazlası kıdem tazminatını alamıyor.

Özellikle bir yılını doldurmadan işçilerin çıkış ve girişleri yapıldığından tazminata hak etmedikleri ya da bir kaç yıl çalışılsa dahi istifa ederek işten ayrılmalarından dolayı kıdem tazminatı ödenmediği görülüyor. İşçi ve işveren arasındaki her yüz davadan 75'inde kıdem tazminatı talebi var. Mevcut yasada kıdem tazminatını almak için en az 1 yılı doldurma şartı aranıyor.Yeni yasa yürürlüğe girerse, işçi bir gün dahi çalışsa buna ilişkin kıdem tazminatı hakkı olacak.

"Kıdem Tazminatının İşçinin Bireysel Hesabına Yatırılması Hakkında Kanun Taslağı" incelendiğinde bazı maddeler işçinin yararına iken, bazı maddeler de aleyhine olacak. Yine bazı maddelerde de işverene lehine veya aleyhine olan hükümler var. Özellikle işçinin işten çıkartılması halinde kıdem tazminatı ödenmeyecek. İşte bu durumda da işçinin mağdur olmaması için mutlaka işsizlik sigortası yardımlarından faydalanma koşulları esnetilmeli ve işçiye işsizlik sigortası ile belli bir süre geçimini sağlama imkanı verilmelidir.

Bugüne kadar işten ayrılmalarda ödenen kıdem tazminatı artık taslak yasalaştığında aylık olarak "kıdem primi" adı altında takip eden ayın sonuna kadar Emeklilik Gözetim Merkezi adına açılan hesaba yatırılacak. Bu hesaplardaki tutarlar Emeklilik Gözetim Merkezi aracılığıyla işveren tarafından seçilecek şirkete aktarılacak. İşverenler, prim yükümlülükleri nedeniyle işçilerin ücretlerinden herhangi bir indirim veya kesinti yapamayacak. Bireysel kıdem hesabındaki birikimlerin hangi yatırım aracı vasıtasıyla değerlendirileceğine işçi karar verecek. İşçinin, bu yönde bir tercih beyan etmemesi halinde söz konusu birikimler, asgari yüzde kırk oranında Hazine Müsteşarlığı'nca ihraç edilen kamu borçlanma araçlarını veya kira sertifikalarını içeren bir fonda değerlendirilecek.

Kıdem primlerinin yatırılacağı şirketin seçimi işveren, bu primlerin değerlendirileceği fonların seçimi işçi tarafından yapılacak. İlgili aya ilişkin olarak işveren tarafından hesaba eksik tutar yatırılması halinde, eksik yatırılan tutar işçilerin brüt ücretleri ile orantılı olarak dağıtılacak. İşverenler ait olduğu dönemde yatıramadıkları kıdem primini sonraki dönemlerde yatırabilecekler. Geç ödenen primlere, ilgili oldukları döneme ait nema farkları da dahil edilecek.

İşçi, iş değiştirmesi halinde bireysel kıdem hesaplarının birleştirilmesini talep edebilecek. Şirket, usulüne uygun olarak yapılan talebin kendisine ulaştığı tarihten itibaren en geç on iş günü içinde birleştirme işlemini tamamlayacak. İşçinin 4857 sayılı Kanun'un ilgili maddeleri kapsamında aynı anda farklı işverenler yanında çalışması halinde, işçinin kıdem primleri ve bunlara ilişkin getirileri her çalışma için ayrı bireysel hesaplarda takip edilecek. Burada özellikle işverenlerin SGK prim ve diğer teşviklerden yararlanabilmeleri için mutlaka çalışanlara ait bireysel kıdem hesabı sistemine ilişkin borcun bulunmaması şartı getirilmesi gerekiyor.

Çalışanlar, adlarına tahakkuk eden ve tahsil edilen kıdem primleri ile ilgili bilgileri şirketin sağlayacağı araçlar vasıtasıyla her an kontrol etme hakkına-sahip olacak. Yani, internet üzerinden Bireysel Kıdem Hesabı'na yatırılan tutarları, işverenlerin ödeme yapıp yapmadığını ve nemalandırılan tutarı görebilecekler.

İş sözleşmesinin, işçinin kıdem tazminatı almaya hak kazanma sürelerini doldurmadan sona ermesi halinde işçi, varsa tahakkuk eden prim ile tahsil edilen prim farkını ve bu farka ilişkin nema gelirini bireysel kıdem hesabına yatırılması şartıyla işvereninden talep edebilecek.

İşte 10 soruda kıdem tazminatı sisteminin merak edilenleri;

Soru 1: Kıdem tazminatı kalkıyor mu?

Hayır, kıdem tazminatı kalkmıyor. Yeni taslakta kıdem tazminatının ödenme şekli değiştiriliyor. Eskiden işverenler kıdem tazminatı öderken, yeni dönemde bireysel kıdem hesabı açılmış olan 4632 sayılı Kanuna göre kurulan ve kıdem tazminatı konusunda ruhsat verilen emeklilik şirketi tarafından, yazılı olarak başvurulduktan sonra hak kazanılan tutar başvurunun şirkete ulaştığı tarihten itibaren on beş iş günü içinde ödenecek.

Soru 2: Kıdem tazminatı hangi tutar üzerinden kesilecek? 
  
SGK’ya verilen Aylık Prim ve Hizmet Belgesi’nde işçinin prime esas aylık brüt kazancının yüzde dördü üzerinden kıdem primi olarak kesilecek. Kıdem prim tahakkukları Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işçi ve işveren bilgileriyle birlikte Emeklilik Gözetim Merkezi’ne bildirilecek.  İşverenler kıdem primini ait olduğu ayı izleyen ayın sonuna kadar Emeklilik Gözetim Merkezi adına açılan hesaba yatıracak. Bu hesaplardaki tutarlar Emeklilik Gözetim Merkezi aracılığıyla işveren tarafından seçilecek şirkete aktarılacak. İlgili aya ilişkin olarak işveren tarafından hesaba eksik tutar yatırılması halinde, eksik yatırılan tutar işçilerin brüt ücretleri ile orantılı olarak dağıtılacak.

İşçinin SGK matrahı üzerinden yüzde 4 oranında bir kıdem primi ödenmesi yeterli değil ve özellikle düşük ücretli işçinin yarı yarıya hak kaybı olacak. Yüksek ücretli ise bu işten avantajlı çıkacak. Mutlaka aktüeryal açıdan sistemin dönmesi ve işçinin hak kaybına uğramaması için en az yüzde 5,5-6 oranında bir kıdem primi ödenmesi getirilmelidir. Hatta SGK matrahı yerine mevcut sisteme benzer şekilde kıdem tazminatı tavanı esas alınarak da yüzde 6-7 oranında bir kıdem primi getirildiğinde düşük ücretlilerin mağdur olmaması sağlanmış olacaktır.

Soru 3: Kıdem tazminatını kim ödeyecek? İşçinin ücretinden kesinti olacak mı? 
  
Kıdem tazminatını işveren ödeyecek. İşverenler, prim yükümlülükleri nedeniyle işçilerin ücretlerinden herhangi bir indirim veya kesinti yapamayacak. Yasa çıktığında işverenler, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında her işçi için hazırlamak zorunda oldukları Prim ve Hizmet Belgesi'nde işçinin prime esas aylık brüt kazancının yüzde dördünü kıdem primi olarak ayrıca belirtecek. Yapılacak bu düzenleme ile işçilerin halen 3.033,98 TL üzerinden ödenen kıdem tazminatı tavanı 6.113,40 TL üzerinden ödenecek. Böylece kıdem tazminatı tavanı yaklaşık 2 kat artmış olacak.

Ancak, yasalaşması esnasında işçi sendikalarının talepleri dikkate alınarak bu yüzde 4 olarak belirlenen tutar artabilecek ve yüzde 5 veya yüzde 5.5 olarak kabul edilebilecektir. Ancak, işsizlik sigortası işveren priminin yüzde 1.5 azaltılacak olmasından dolayı da gerçek kıdem primi yükü yüzde 3 veya yüzde 4 oranında olabilecektir. Kıdem tazminatının işveren üzerindeki mali yüklerden birisini oluşturan işsizlik sigortası fonu oranları düşürülecek. İşçinin SGK prim matrahı üzerinden yüzde bir sigortalı, binde beş işveren ve binde beş devlet payı alınacak. İsteğe bağlı sigortalılardan işsizlik sigortası primini ödeyenlerden ise yüzde bir buçuk olacak.

Soru 4: Kıdem tazminatının yatırılacağı şirketi kim seçecek? Kıdem tazminatı nerelerde değerlendirilecek? 
  
Kıdem primlerinin yatırılacağı şirketin seçimi işveren, bu primlerin değerlendirileceği fonların seçimi işçi tarafından yapılacak. İşveren, kıdem tazminatı sözleşmesinin yürürlük tarihinden itibaren en az bir yıl geçmiş olması durumunda işçileri adına açılan bireysel kıdem hesabındaki birikimlerin başka bir şirkete aktarılmasını talep edebilecek. Bireysel kıdem hesabındaki birikimlerin hangi yatırım aracı vasıtasıyla değerlendirileceğine işçi karar verecek. İşçinin, bu yönde bir tercih beyan etmemesi halinde söz konusu birikimler, asgari yüzde kırk oranında Hazine Müsteşarlığı’nca ihraç edilen kamu borçlanma araçlarını veya kira sertifikalarını içeren bir fonda değerlendirilecek. 
  
Soru 5: İşçi, iş değiştirdiğinde kıdem tazminatı hesabı değişecek mi? Birden fazla işyerinde Çalışanların kıdem tazminatı nereye yatacak? 
  
İşçi, iş değiştirmesi halinde bireysel kıdem hesaplarının birleştirilmesini talep edebilir. Şirket, usulüne uygun olarak yapılan talebin kendisine ulaştığı tarihten itibaren en geç on iş günü içinde birleştirme işlemini tamamlanacak. İşçinin aynı anda farklı işverenler yanında çalışması halinde, işçinin kıdem primleri ve bunlara ilişkin getirileri her çalışma için ayrı bireysel hesaplarda takip edilecek.

Soru 6: Eski haklar ne olacak?

İşçinin eski hakları kaybolmayacak. eski haklar yine eski koşullara göre ödenebilecek.

Kanunun yürürlük tarihinden önce iş sözleşmesi ile çalışanların kıdem tazminatlarına ilişkin hususlarda 1475 sayılı İş Kanunun 14'üncü maddesi, 854 sayılı Kanun'un 20'nci maddesi veya 5953 sayılı Kanun'un 6'ncı maddesi hükümleri geçerli olacak. Diğer bir deyişle kıdem tazminatında eski haklar için yine eski mevzuat geçerli olacak. Çalışanlar eski haklarını;

- İşçinin ölümü,

- İş sözleşmesinin işçi tarafından 4857/24 uyarınca feshi,

- İş sözleşmesinin işveren tarafından 4857/25-II hariç herhangi bir nedenle feshi,

- İş sözleşmesinin muvazzaf askerlik sebebiyle feshi,

- Emeklilik

- Evlilik (Kadın işçi için)

- Yaş dışında sigortalılık süresi ve prim gününü tamamlama (15 yıl 3600 günü doldurma)

şartlarıyla alabilecek.

Ancak, çalışanların işverenleri ile yapacakları sözleşmelerle eski haklar bireysel kıdem hesabına dâhil edilebilecek. Bu durumda işçinin bireysel kıdem hesabına dâhil olmadan önceki hizmet süresi bireysel kıdem hesabında  prim ödeme gün sayılarının hesabında dikkate alınacak. 
  
Soru 7: İstifa edenler de kıdem tazminatından yararlanacak mı?

Yeni sistemde her ay SGK prim belgeleri ile kıdem primi de bildirileceğinden dolayı, istifa edenler de kıdem tazminatından yararlanabilecek. Bugüne kadar doğum, istifa, tayin, sınav kazanma, memurluğa girme gibi nedenlerle işten ayrılanlar hak kaybına uğruyordu. Artık kıdem tazminatı hakkından her çalışan yararlanacak.

Soru 8: Kıdem tazminatından vergi kesilecek mi?

Bireysel kıdem hesabından yapılan ödemelerin işverenlerce ödenen prime tekabül eden kısmı herhangi bir gelir vergisi ve SGK primi kesilmeyecek. Sadece damga vergisi kesilecek.

Soru 9: Kıdem tazminatı almanın koşulları değişiyor mu? 
  
Kıdem tazminatının ödenme koşulları da değişiyor. Bireysel kıdem hesabından para çekme hakkını ilk kez kullanabilmek için, on beş yıl sigortalılık süresini ve 3600 prim ödeme gün sayısını doldurmak gerekecek. Ayrıca konut alırken de kıdem tazminatı çekilebilecek. Yine emeklilik ve malullük aylığı bağlanması yada ölüm halinde de ödenecek. Beş yıl boyunca bireysel kıdem hesabına kıdem primi tahakkuk ettirilmemesi halinde de kıdem tazminatı çekilebilecek. 

Kanun yasalaşırsa, kıdem tazminatını çekebilme hakkı da belli koşullara bağlanacak. Kıdem Tazminatının İşçinin Bireysel Hesabına Yatırılması Hakkında Kanunu'nun kapsamına girenler,

a) Bireysel kıdem hesabından para çekme haklarını ilk kez kullanırken, bu Kanun kapsamında on beş yıl sigortalılık süresini doldurmaları ve adlarına 3600 prim ödeme gün sayısı tahakkuk ettirilmesi,

b) Bireysel kıdem hesabından para çekme haklarını ikinci ve sonraki kullanmalarında ise son kullanımdan sonra bu kanuna göre adlarına 1800 prim ödeme gün sayısı tahakkuk ettirilmesi,

c) Konut edinmeleri, şartıyla bireysel kıdem hesabında biriken tutarın yarısını çekmeye hak kazanacaklar.

Yine bu kanun kapsamına girenler;

- Bağlı oldukları kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik, malullük aylığı bağlanması yahut toptan ödeme almaları halinde,

- Beş yıl boyunca adlarına açılan bireysel kıdem hesabına kıdem primi tahakkuk ettirilmemesi halinde talepleri üzerine, bireysel kıdem hesabında biriken tutarın tamamını çekebilecekler. Burada özellikle kıdem tazminatının yarısının ödenmesine imkan sağlayacak düzenlemeler arasında çalışanların evliliği ve askerlik hizmeti yok. Yani bu iki durum içinde yasaya ekleme yapılmalı.

İşçinin ölümü halinde kanuni mirasçıları bireysel kıdem hesabında biriken tutarın tamamını çekmeye hak kazanacak. İşçinin veya kanuni mirasçılarının gerekli şartları sağladıklarını içeren bilgi ve belgelerle birlikte, adına bireysel kıdem hesabı açılmış olan şirkete yazılı olarak başvurması halinde 9'uncu maddeye göre hak kazanılan tutar başvurunun şirkete ulaştığı tarihten itibaren on beş iş günü içinde ilgiliye ödenecek. 

Soru 10: Kıdem tazminatında zaman aşımı olacak mı? 
  
Kıdem tazminatı tutarının tamamının çekilmesine hak kazanıldığı tarihten itibaren on yıl içinde şirkete başvurarak kıdem tazminatının ödenmesini talep etmeyen işçi veya kanuni mirasçılarının hakkı zamanaşımına uğrayacak. Zamanaşımına uğramış tutar Şirket tarafından on beş işgünü içinde Maliye Bakanlığı Merkez Saymanlık Müdürlüğü hesabına aktarılacak.