Çizmeden Yukarı Çıkma
Bu hafta sizlere eşsiz bir kitap tavsiyem olacak. İskender Palanın ''İki dirhem bir çekirdek'' isimli eseri okuduktan sonra etkisinde kaldığın ender kitaplardan biri.
Kısaca içeriği şöyle; Anlatımı güzelleştirmek, savunulan fikir ve düşünceyi daha etkili kılmak üzere her dilde kalıplaşmış bazı sözler bulunur.
Atasözleri, dua ve temenni cümlecikleri, sövgü ve ilençler, bilmece ve tekerlemeler... Bu tür kalıplaşmış sözler arasında, dilin bünyesinde en sık rastlanılanlar ise deyimdir. Dilin bünyesinde kalıplaşmış ve kökleşmiş olarak değişmeden kullanılan deyimler, hiç şüphe yok ki anlatıma canlılık ve güç katarlar. Bu sayede düşüncelerin ve olayların muhataba daha etkili biçimde yansıtıldığı bir gerçektir.
Bazı kişilerle ilgili anılar ve hikâyeler, tarihten alınmış olaylar, ve deyimlerin ortaya çıkış nedenleri arasında ön sıraları paylaşırlar. Bu bakımdan deyimlerin kaynaklarını arayıp bulmak, oldukça meşakkatli bir iştir. Bazen rastgele bir sayfada, bazen bir dipnotta, bazen de hiç ummadığınız bir el yazması sayfasında bir deyimin ortaya çıkış hikâyesiyle karşılaşmak mümkündür.
Örneğin çizmeyi aşmak deyimi.Genelde hepimiz kullanırız. Peki nasıl geçmiştir dilimize ve hikayesi nedir? İşte, İskender palanın İki dirhem bir çekirdek kitabında bizlere aktardığı bir parçayı paylaşıyorum sizlerle.
“Milad-ı İsa’dan üç asır evvel Efes’te Apel isimli bir ressam yaşarmış. Büyük İskender’in resimlerini yapmakla şöhret bulan Apel’in en büyük özelliği yaptığı resimleri halka açması ve gizlendiği bir perdenin arkasından onların tenkitlerini dinleyip hoşa gidecek yeni resimler için fikir geliştirmesi imiş.
Günlerden birinde bir kunduracı Apel’in resimlerinden birini tepeden tırnağa süzüp tenkide başlamış. Önce resimdeki çizmeler üzerinde görüşlerini bildirip, kunduracılık sanatı bakımından tenkitlerini sıralamış. Apel bunları dinleyip gerekli notları almış. Ancak bir müddet sonra adam resmin üst kısımlarını da eleştirmeye ve hatta teknik yönden, sanat açısından, renklerin kontrastı ve gölgelerin derecesi üzerine de ileri geri konuşmaya başlayınca Apel perdenin arkasından bağırmış:
- Efendi, haddini bil; çizmeden yukarı çıkma..!”
İki Dirhem Bir Çekirdek kitabından – İskender Pala
Şayet siz de kelime tarihine ve tahliline meraklı iseniz bu kitabı öneririm. Bu arada kitap İskender Pala’ya ait.Son baskısı Kapı Yayınlarından çıktı.”Bam teline basmak,altı kaval üstü Şeşhane, keçileri kaçırmak,hem kel hem fodul…” daha nice deyimler.
Deyimlerimizin ortaya çıkış hikayelerini bilmenin, dilimizin kültüre yansıyan yüzüne bir renk katacağı kesindir. Umarız, bu konuda daha geniş araştırma yapacaklar için bu küçük kitap bir başlangıç olur.
Bol okumalı günler dilerim.
