Eşler veya evlenecek olanlar mal varlıklarının akibeti hakkında aralarında mal rejimi sözleşmesi yapabilirler Yeni Medeni Kanunun 202. maddesine göre "Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır.
Eşler mal rejimi sözleşmeleriyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler"
Mal rejimi sözleşmesi evlenmeden önce veya sonra noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılabilir. Ancak, taraflar evlenme başvurusu sıra¬sında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da bildirebilirler. Mal rejimi sözleşmelerinin taraflarca ve gerektiğinde yasal temsilcilerce imzalan¬ması zorunludur (MK.205).
Medeni Kanun eşler için dört mal rejimi öngörmüştür:
1) Edinilmiş mallara katılma rejimi (MK.218),
2) Mal ayrılığı (MK.242),
3) Paylaşmalı mal ayrılığı (MK.244),
4) Mal ortaklığı (MK.256).

1) EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ (MK.218)
a) Genel Bilgi
Yeni Medeni Kanunun aksine sözleşme olmadıkça eşler için kabul ettiği yasal mal rejiminin adı "Edinilmiş Mallara Katılma Rejimidir." Bu mal rejimi Medeni Kanunun 218-242. Maddelerinde düzenlenmiştir. Başka bir mal rejimini sözleşme yaparak kabul etmedikçe tüm evliler ve evlenecekler bu rejime tabidir.

Eşler evlenme akdi öncesinde, sonrasında veya evlenme merasimi sırasında her hangi bir mal rejimini seçebilirler. Eğer eşler kanunda belirlenmiş her hangi bir mal rejimini seçmemişlerse "eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır." (MK.202).
Edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsar (MK.218).
Her eş, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş mallarını, yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahiptir.

Aksine anlaşma olmadıkça, eşlerden biri diğerinin rızası olmadan paylı mülkiyet konusu maldaki payı üzerinde tasarrufta bulunamaz (MK.223).
b) Eşlerin Malları Üzerinde Tasarruf Yetkileri
Yasal mal rejiminde eşlerin tüm malları üzerinde diledikleri gibi yönetim, yararlanma ve tasarruf hakları vardır. Mallarının tamamını veya bir kısmını diğer eşe veya üçüncü bir kişiye satabilir, bağışlayabilir, trampa yapabilir, rehnedebilir, irtifak hakları ve kişisel haklar kurabilir. Her hangi bir tasarruf için diğer eşin rızasını almaya gerek yoktur. Her eş evlilik birliğinin kurulmasından önce veya sonra edinmiş oldukları tüm malları diledikleri gibi tasarruf edebilirler. Yasal mal rejiminin tapuya yönelik hükümleri boşanma halinde önem kazanacaktır.

Ancak kanun koyucu eşler arasında paylı mülkiyet olarak kayıtlı mallar üzerinde bu tür tasarrufları diğer eşin iznine tabi tutmuştur. 223. Maddenin ikinci fıkrasındaki "paylı mülkiyet konusu" ibaresini, "eşler arasında paylı mülkiyet konusu" olarak esas almak gerekir. Eşle üçüncü kişiler arasında paylı mülkiyet olarak kayıtlı mallar üzerinde tasarruf için bu izne ihtiyaç yoktur. Fakat, eşle diğer eş ve üçüncü kişiler arasında paylı mülkiyet olarak kayıtlı yerlerde eşin diğer hissedarlar veya dışardan birisi ile yapacağı tasarruflar için bu izne ihtiyaç vardır.

c) Eşlerin Edindikleri Malların Adlarına Tescil Şekli
Edinilmiş mallara katılma rejiminde eşlerin evlilik birliğinden önce edinilmiş veya sonra edinilecek mallarının, önceki kanun döneminde olduğu gibi kendi adlarına tapuda tescili yapılır. Her eşin malı kendi adına tescil edilir, yasal mal rejiminde eşler adına paylı mülkiyet olarak tescil söz konusu değildir. Ancak boşanma halinde, mahkeme kararına istinaden diğer eş adına da paylı mülkiyet olarak tescil yapılacaktır.
d) Boşanma Halindeki Durum
1) Mülkiyet Hakkının Verilmiş Olması
Edinilmiş mallara katılma rejimi devam ettiği sürece bu rejimin tapu sicilini ilgilendiren bir yönü yoktur. Bu rejim ancak boşanma halinde tapu sicilini ilgilendirir ki, o da boşanma kararındaki hükümlere istinaden eşlerden her biri adına tescilli tüm malların mahkeme kararı doğrultusunda eşler adına paylı mülkiyet olarak tescili işlemidir.

2) Ölüm Halinde İntifa veya Oturma Hakkı Tanınmış Olması
Medeni Kanunun 240. Maddesine göre eşlerden birinin ölümü halinde "sağ kalan eş, eski yaşantısını devam ettirebilmesi için ölen eşine ait olup birlikte yaşadıkları konut üzerinde kendisine ... intifa veya oturma hakkı tanınmasını isteyebilir... Haklı sebeplerin varlığı halinde, ... intifa veya oturma hakkı yerine konut üzerinde mülkiyet hakkı tanınabilir.."
Mahkeme kararı ile mülkiyet hakkı tanınmış ise aile konutunun mülkiyeti sağ kalan eş adına tescil edilir. İntifa veya oturma hakkı tanınmış ise tapu kütüğünün irtifak hakları sütununda sağ kalan eşin talebi ile gerekli haklar kurulur.

e) İşlemin Mali Yönü
Boşanma veya evliliğin iptali halinde kesinleşmiş mahkeme kararı incelenerek hangi taşınmazların yarı payının diğer eş adına tescil edileceği belirlenir ve Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 13/c pozisyonu uyarınca tashih harcı alınarak gerekli tescil yapılır.
Ölüm nedeniyle aile konutu üzerinde mülkiyet, intifa veya oturma hakkı tanınmış ise yine kesinleşmiş mahkeme kararına istinaden intikal harcı alınarak gerekli tescil yapılır.

2) MAL AYRILIĞI (MK.242)
Mal ayrılığı rejimi, eşlerin mal varlıklarının tamamen bir birinden ayrı olduğu bir rejimdir. Diğer eşin mal varlığı üçüncü bir kimsenin mal varlığı gibidir. Eşlerin bir birlerinin mal varlıklarına müdahale etme yetkileri yoktur. Tasarruf ve idaresine hiçbir şekilde karışamazlar. "Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf hakkını korur." (MK.242).
Ancak bu rejimin geçerliliği için, eşlerin noterde mal ayrılığı sözleşmesi imzalamaları veya evlenme sırasında yazılı olarak evlendirme memuruna bildirmeleri gerekir.
Mal ayrılığı rejiminin tapu sicilini ilgilendiren bir yönü yoktur. Tapu kayıtlarına bu konuda her hangi bir şerh vermek veya tescil yapmak gerekmez.

3) PAYLAŞMALI MAL AYRILIĞI (MK.244)
a) Genel Bilgi
Paylaşmalı mal ayrılığı, eşler arasında bu yönde bir sözleşmenin imzalan¬masından sonra edinilmiş olup, ailenin ortak kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini güvence altına almaya yönelik yatırımlar ve bunların yerine geçen değerlerin, mal rejiminin sona ermesi halinde, eşler arasında eşit olarak paylaştırılmasını esas alan bir mal rejimidir (MK.250).
Bu mal rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur (MK.244). Eşlerden her biri, kendi borçlarından bütün malvarlığı ile sorumludur (MK.246).
Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi feshedilmediği sürece tapu kütüğünde işlem yapılmasını gerektirmez.
Miras yolu ile edinilen mallar, bağış yolu ile edinilen mallar, vasiyetname veya miras mukavelesine istinaden edinilen mallar paylaşmaya dahil değildir. Ancak bağışlayan veya vasiyet eden bunların da paylaşmaya dahil olacağını şart edebilir (MK.250).
Paylaşmalı mal ayrılığı rejimini eşler başka bir mal rejimini seçerek sona erdirebilirler. Boşanma, ölüm, mahkeme kararı ile de bu rejim sona erer.

Paylaşmanın ayın (mal) olarak yapılması asıldır. Buna olanak yoksa bedel eklemek suretiyle paylar denkleştirilir. Bedel hemen ödenemeyecekse kanuni ipotek yapılması mümkündür (MK.253).
Eşler paylaşmayı tapu dairesine başvurarak kendileri yapabileceği gibi, paylaşmanın yapılması için mahkemeye de başvurabilirler.

b) Paylaşmanın Eşlerin Rızası ile Yapılması
Eşler başka bir mal rejimini seçerek, örneğin mal ayrılığı rejimine geçerek paylaşmalı mal ayrılığı rejimini sona erdirebilirler. Eşler hangi mal rejimini seçmişlerse tapu sicilinde o mal rejiminin hükümlerine göre gerekli tescil işlemi yapılır. Eşler hiçbir mal rejimini seçmeden aralarındaki rejimi feshetmişlerse, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine geçtikleri kabul edilir.

Eşler, aralarındaki rejimi feshederek edinilmiş mallara katılma rejimine veya mal ayrılığı rejimine geçmişlerse tapu dairesine gelerek paylaşmaya tabi olduğunu düşündükleri malları Tapu Kanununun 26. Maddesine göre düzen¬lenecek paylaşma (taksim) resmi senedi ile paylaşabilirler. Tapu dairesince bu paylaşma resmi senedine uygun olarak eşler adına gerekli tescil yapılır. Eşler bu rejime dahil malları eşit hisselerle paylaşabilecekleri gibi farklı oranlardaki hisselerle de paylaşabilirler. Bir kısım taşınmazları bir eş bir kısım taşınmaz veya taşınırları veya hakları diğer eş alarak da paylaşabilirler. Tapu dairesince eşler arasındaki bu paylaşma şekline müdahale edilemez.

c) Paylaştırmanın Mahkeme Kararı ile Yapılması
Paylaşma konusunda eşlerin anlaşamaması veya evliliğin boşanma veya iptal ile sona ermesi halinde paylaştırma eşlerin aralarındaki mal rejimi sözleşmesi dikkate alınarak mahkeme tarafından yapılır. Mal rejiminin ölüm ile sona ermesi halinde ise miras hükümlerine göre işlem yapılır. Mahkemeden getirilecek mirasçılık belgesine göre ölenin mirasçıları adına gerekli tescil yapılır.
Tapu dairesi mahkemenin kesinleşmiş kararına uyarak gerekli tescili yapar.
d) İşlemin Mali Yönü
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin kurulması tapu kütüğünde her hangi bir işlem yapılmasını gerektirmediğinden mali yönü de yoktur.

Bu mal rejiminin sona ermesi halinde eşlerin rızası ile veya mahkeme kararı ile malların paylaşılması halinde ise Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 13/c pozisyonu uyarınca tashih harcı alınarak işlem yapılır.

4) MAL ORTAKLIĞI (MK.256)
A- KURULMASI
a) Genel Bilgi
Mal ortaklığı, ortaklığa giren malların mülkiyetine eşlerin elbirliği ile (iştirak halinde) sahip oldukları bir mal rejimidir. Genel mal ortaklığı ve sınırlı mal ortaklığı şeklinde ikiye ayrılır.
Genel mal ortaklığında, eşlerin kanun gereğince kişisel mal sayılanlar dışındaki malları ile gelirleri ortaklık mallarını oluşturur (MK.257).
Sınırlı mal ortaklığı da kendi içerisinde ikiye ayrılır:
a) Edinilmiş mallarda ortaklık: eşler mal rejimi sözleşmesiyle sadece evlilik birliği süresince edinilmiş mallarda ortaklık kabul etmişlerse, bu edinilmiş mallarla sınırlı mal ortaklığıdır.
b) Diğer mal ortaklıkları: eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle belirli mal varlığı türlerini, özellikle taşınmaz malları ortaklık dışında tutmalarıdır.

Mal ortaklığına konu mallara eşler bölünmemiş bir bütün olarak sahip olurlar. Bu itibarla eşlerden her birine ait taşınmaz mal elbirliği şeklinde (iştirak halinde) eşlerin her ikisi adına tapuda tescil edilir. Bu tescilden sonra artık elbirliği mülkiyeti (iştirak halinde mülkiyet) hükümleri işleyeceğinden "Hiçbir eş, ortaklık payı üzerinde tek başına tasarruf hakkına sahip değildir" (MK.257)
Mal ortaklığının tescilinden sonra iştirak halinde mülkiyet hükümleri uygulanacağından temlik, rehin, taksim gibi işlemleri eşler ancak birlikte yapabilirler (TKGM.Gn.484).
Olağan yönetim işleri dışında kalan konularda eşler, ancak birlikte veya biri diğerinin rızasını almak suretiyle ortaklığı yükümlülük altına sokabilir veya mallarda tasarrufta bulunabilir (MK.263). Eşlerden biri, diğerinin rızasıyla ortaklık mallarını kullanarak, tek başına bir meslek veya sanat icra ederse, bu meslek ve sanata ilişkin bütün hukuki işlemleri yapabilir (MK.264).
Hangi taşınmaz mal veya hakların ortaklık kapsamına girdiği mal ortaklığı sözleşmesine bakılarak anlaşılır. Sözleşmede bir kısım mallar ortaklık dışında bırakılmış olabilir. Tapu sicil müdürlüğünün sadece ortaklığa giren taşınmaz malları iştirak halinde tescili gerekir. Sözleşme ile "Bir eşin kişisel malı olduğu ispatlanmadıkça tüm mal varlığı değerleri ortaklık malı sayılır" (MK.261).
Ortaklığa dahil olmayan mallar eski sahipleri adına kalır. "Eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi kişisel mallarını yönetme ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahiptir" (MK.267).
b) İstenen Belgeler
a) Malik olan eşin istemi (Eğer sözleşmede yetki varsa diğer eşin istemi de yeterlidir),
b) Malik olan eşin nüfus cüzdanı veya pasaportu, bir adet vesikalık fotoğrafı.
c) Mal ortaklığı sözleşmesi. (Noterce düzenlenmiş veya onaylanmış mal rejimi sözleşmesi, evlenme sırasında imzalanmış ise evlendirme memurunca onanmış taraflarca imzalı mal rejimi bildirimi)
c) Tescil İstem Belgesinin Yazımı
Yukarıda niteliği gösterilen taşınmaz malın tamamı Ben Kadir ÖZER adına kayıtlı iken, eşim Yadigar ÖZER ile Ankara 11. Noterliğinde tanzim ettir¬diğimiz 11.04.2002 tarih ve 22156 sayılı mal ortaklığı sözleşmesi uyarınca işbu taşınmaz malın ben Kadir ÖZER ve eşim Yadigar ÖZER adlarına, mal ortaklığı sebebiyle elbirliği mülkiyeti şeklinde (iştirak halinde) tescilini talep ile 492 sayılı Harçlar Kanununa göre yukarıda gösterilen değerin emlak vergisi değerine yeniden değerleme oranı uygulanmak suretiyle bulunacak değerden düşük olmadığını, aksi halde aradaki farkın V.U.K. na göre cezalı olarak tahsil edileceği hususunun Tapu Sicil Müdürü tarafından tarafıma bildirildiğini beyan ederim.
d) Mal Ortaklığının Tapuya Tescil Şekli
Eşler, ortaklık mallarına bölünmemiş bir bütün olarak sahip olurlar (MK.257). Demek ki, mal ortaklığında sözleşme kapsamına giren eşlerden her birine ait tüm malların, eşlerin her ikisi adına elbirliği şeklinde (iştirak halinde) tescili gerekir.
Örnek:

20.5.2002 - 2855

 Kadir ÖZER : Mustafa oğlu-      Tam-     Kadastro  – 2.7.1985-

Kadir ÖZER : Mustafa oğlu                   Mal Ort.      20.5.2002 - 2855                

Yadigar ÖZER: Ahmet kızı                     Mal Ort.      20.5.2002 - 2855

e) Tapu Senedinin Yazımı
İş bu taşınmaz malın tamamı Kadir ÖZER adına kayıtlı iken, eşi Yadigar ÖZER ile Ankara 11.Noterliğinden tanzim ettirdikleri Mal Ortaklığı Sözleşmesi uyarınca tesciline istinaden düzenlenmiştir.
f) İşlemin Mali Yönü
Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 9. Pozisyonu uyarınca mal ortaklığının tescilinde kayıtlı değer üzerinden, Binde 5.4 oranında harç tahsili gerekir.
B) SONA ERMESİ VE TERKİNİ
Mal ortaklığı rejimi aşağıdaki hallerden biri ile sona erer (MK.271):
- Eşlerden birinin ölümü,
Bu halde elbirliği mülkiyetini paylı mülkiyete dönüştürmeye gerek yoktur. Elbirliği mülkiyeti zaten mirasın intikalinin yapılması ile sona erer. Bu itibarla, mirasın intikali için alınacak harç dışında bir harç almaya da gerek yoktur.

- Diğer bir mal rejiminin eşler tarafından kabulü,
Eşler tarafından mal ortaklığı rejimi feshedilerek yeni bir mal rejimi kabul edilebilir. Bu halde noterden onaylı yeni mal rejimi sözleşmesine istinaden eşlerden birinin istemi üzerine elbirliği mülkiyeti terkin edilerek yeni mal rejimi sözleşmesinde belirtildiği şekilde işlem yapılır. Örneğin, mal ayrılığı rejimi kabul edilmişse elbirliği mülkiyeti terkin edilerek bu taşınmaz elbirliğinden önce kimin ise o eş adına eskisi gibi tescil edilir. Bunun için Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 13/c pozisyonu uyarınca tashih harcı alınarak işlem yapılır.

- Boşanma veya evliliğin mahkemece iptali,
Boşanma halinde mal ortaklığı sona erer ve mahkeme kararında belirtildiği şekilde eşler adına tescil yapılır. Bunun için Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 13/c pozisyonu uyarınca tashih harcı alınarak işlem yapılır.

- Eşlerden birinin iflasına karar verilmesi,
Eşlerden birinin iflasına karar verilmesi ile mal ortaklığı sona erer ve iflas idaresinin talebi üzerine elbirliği mülkiyeti feshedilerek paylı mülkiyet şeklinde eşler adına tescil yapılır. İflas kararının infazı her hangi bir harç ve vergiye tabi değildir.

- Mahkemece mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi.
Mahkemece mal ayrılığı rejimine geçilmesine karar verilirse, eşlerden birinin istemi üzerine mahkeme kararında belirtildiği şekilde elbirliği mülkiyeti feshedilerek gerekli tescil yapılır. Bunun için Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tarifenin 13/c pozisyonu uyarınca tashih harcı alınarak işlem yapılır.